مصاحبه روزنامه کیهان با محمد لسانی در مورد بایسته های فضای مجازی

در رابطه با اهمیت حکمرانی مجازی و رفتار دوگانه کشورهای غربی در برخورد با شبکه‌های مجازی، «محمد لسانی»، فعال و پژوهشگر حوزه سواد رسانه در گفت‌وگو با کیهان اظهار داشت: در مورد استاندارد دوگانه کشورهای غربی در استفاده از شبکه‌های اجتماعی، این کشورها سعی می‌کنند از دو طریق به چرخه تولید محتوا و گردش اطلاعات اثرگذاری داشته باشند، اولین روش این است که از طریق ایجاد مگاپروژه‌ها و پروژه‌های بسیار بزرگ، سهم زیادی از بازار را جذب کنند و از طریق این پروژه‌ها به زیست‌بوم خود شکل بدهند؛ شرکت‌هایی در جهان تحت عنوان Big Tech یا کمپانی‌های بزرگ فناوری مثل آلفابت، آمازون، متا و اپل و مایکروسافت، جهت‌دهیِ کلان به بازار دارند و به دلیل حجم بالا و درگیری که در آن کسب و کار دارند، به فضا و تولید و گردش اطلاعات جهت می‌دهند و برخی کشورها از این فرصت استفاده می‌کنند.

لسانی افزود: دومین راهی که کشورهای غربی سعی می‌کنند بر چرخه اطلاعات اثر بگذارند، ایجاد نظام حقوقی بسیار دقیق، مطالبه‌گرانه و پیشگیرانه از هرگونه ریل‌گریزی است؛ مثلاً این نظام حقوقی در مورد شرکت «تیک تاک» به گونه‌ای عمل می‌کند که هرگونه انحراف علیه سیاست‌های ایالات متحده را سد می‌کند و افراد را به ریل مدنظر کشورهای غربی باز می‌گرداند. نکته اینجاست که در کشور ما به واسطه این که هیچ‌کدام از این دو روش پیگیری نشده است، امروزه شرکت‌های استارتاپی بزرگ ایرانی که توانسته‌اند به خوبی نقش ایفا کنند، نهایتاً در حوزه خدماتی مثل حمل‌ونقل و فروش کالا کار می‌کنند و از طرفی هیچ‌کدام در حوزه زیرساختی برای سیستم عامل و طراحی گردش اطلاعات ورود نکرده‌اند.

وی ادامه داد: بنابراین به دلیل آن که هیچ‌کدام از این دو حوزه را نداشتیم، مجبور شدیم به اجبار و به جای جهت‌دهی به محتوا، جلوی سکوها سدگذاری کنیم؛ در کشورهای غربی این واکنش به صورت یک نوع فیلترینگ هوشمند و نامحسوس انجام می‌شود و به جای اینکه سکو محدود شود، ساختارهای تولید محتوا جهت داده می‌شوند و یا در نمونه‌هایی حتی محتوا نمایش داده نشده و محدود می‌شود. بنابراین کشورهای غربی از این دو روش، یک حکمرانی نرم در حوزه سایبری انجام داده‌اند، اما ایران به واسطه اینکه زیرساختی در این حوزه‌ها نداشته، حکمرانی سخت و عملاً آشکار را پیش گرفته است و به همین دلیل طرف‌های غربی، همواره امکان انتقاد و انگشت‌نما کردن واکنش‌های ما را در قبال شبکه‌های اجتماعی داشته‌اند.

 ملزومات حکمرانی مجازی قدرتمند

این پژوهشگر حوزه سواد رسانه در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان در حکمرانی مجازی موفق عمل کرد و مدیران شبکه‌های اجتماعی دنیا را نسبت به عملکردشان در کشور پاسخگو کرد، گفت: اصولاً هرچه زمان می‌گذرد، فناوری‌گریزپذیرتر می‌شود و امکان کنترل تولید و انتشار محتوا محدودتر می‌شود، به نظر می‌رسد ما به یک نظام چندلایه نیازمندیم که این نظام چندلایه در پایین‌ترین سطح خودش نیاز به این دارد که مردم با سواد رسانه‌ای آشنا شوند و خانواده‌ها بتوانند از خودشان محافظت کنند و از آرامش روانی و امنیت اقتصادی بهره‌مند شوند. 

لسانی افزود: در لایه بالاتر و دوم نیز ما نیازمند یک‌سری تشکل‌های حقوقی و مطالبه‌گر هستیم که در حوزه‌های داخلی و خارجی بتوانند بر اساس صلاح و منافع کاربران، یک‌سری کمپین‌هایی ایجاد کرده و به حکمرانی سایبری یا مجازی کمک کنند. در لایه سوم که در حوزه اقتصاد فناوری است نیز نیاز داریم که شرکت‌های فناوری مان سودده باشند و این حوزه سرمایه‌پذیر باشد و در لایه‌های بالاتر و لایه چهارم نیز ما در داخل کشور باید یک بازار رقابتی داشته باشیم؛ این بازار رقابتی از برندها و نشان‌هایی تشکیل می‌شوند که بتواند از کف، برای مردم عملاً جذابیت و اعتبار داشته باشد و بتواند در بازارهای جهانی نیز بازار خود را پیدا کند.

وی تأکید کرد: این چهار لایه در کنار یکدیگر می‌تواند سواد رسانه‌ای را شکل دهد و فضائی را ایجاد کند که کشور در مسیری باشد که هم توسعه فناوری داشته باشد و هم رقابت متنوع در بازار داشته باشد و از سوی دیگر کشور در حوزه امنیت داده و اطلاعات خوداتکا شده و اطلاعاتش به خارج از مرزها نرود. 

 چرا اینستاگرام با ایران تعامل نمی‌کند؟

این کارشناس فضای مجازی در مورد پاسخگوکردن مالکان شبکه‌های اجتماعی نیز گفت: فضای فناوری دو سو دارد، یک‌سو شرکت‌هایی هستند که ارائه خدمت می‌کنند و یک‌سو کشورهایی هستند که درب خود را رو به این شرکت‌ها باز می‌کنند و اجازه گسترده شدن آن سکو را در جغرافیای خود می‌دهند. در زمان شروع رشد اینستاگرام از سال‌های 90 یا 91 که شروع مخاطب‌پذیری این سکو در ایران بود، ما خیلی راحت امکان تعامل را باز کردیم، اما امروز این سکو یک غول فناوری است که شروط خود را می‌خواهد تحمیل کند و در این زمینه شاید بازار ایران را یک بازار اقتصادی برای خود نمی‌بیند، بنابراین به همین دلیل در تعاملاتی که با حاکمیت لازم است داشته باشد، منصفانه و پایاپای قدم به معامله نمی‌گذارد.

 موانع سه لایه حکمرانی مجازی در کشور

لسانی در پاسخ به این سؤال که موانع حکمرانی مجازی در کشورمان چه مواردی هستند، اظهار داشت: اگر در قالب یک هرم متصور شویم، از رأس به کفِ این هرم، مهم است که فهم و شناخت تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان از جریانات آینده و پیش روی فضای مجازی دقیق و عمیق باشد؛ باید بدانیم فضای مجازی به چه سمت و سویی حرکت می‌کند و مسئولین نیز باید نسبت به ماهیت و سیر این فضا آگاه باشند و مبتنی بر آن پایه‌های حکمرانی مجازی کشور را مستقر کنند.

وی افزود: موضوع دیگری که در حکمرانی مجازی مهم است، این است که تصمیمات و سیاست‌های کلان فضای مجازی را نباید به یک درگیری سیاسی، حزبی و باندی تبدیل کرد؛ اصولاً هیچ کشوری پایه‌های حکمرانی خود را مبتنی بر دعوای حزبی نمی‌گذارد. همه شاهد بودند که در جلسه استماع کنگره آمریکا از مدیرعامل اجرائی «تیک تاک»، هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه آمریکا حاضر بودند و به صورت متفق اذعان داشتند که این اتفاق کمتر می‌افتد که این دو حزب وحدت نظر جامع داشته باشند، اما راجع به تیک تاک این وحدت نظر وجود داشت. بنابراین تصمیمات پایه‌ای برای استقرار حکمرانی مجازی را نباید تبدیل به برگ‌های مقطعی در رقابت‌های سیاسی و حزبی مبدل کرد و این مانع دومی است که باید به آن دقت داشت.

این پژوهشگر حوزه سواد رسانه ادامه داد: مانع سومی که در حکمرانی مجازی باید به آن اشاره کرد، این است که وجهه ایجابی و تجویزی را در این حوزه لحاظ کنیم؛ نیاز به وجهه سلبی و آنچه نباید انجام شود در استفاده از خدمات و ‌سکوها پررنگ است، اما وجهه ایجابی نیز لازم است و باید بتوان جذابیتی ایجاد کرد که یک سکو بتواند در اکوسیستم فناوری کشور نقش ایفا کند، ‌سکوها نیاز به مشوق، حمایت و سرمایه‌گذاری‌هایی دارند که این حوزه در سطح خرد مثل استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان و در سطح کلان خود در فضای تبادل اطلاعات در جامعه بتوانند وجهه ایجابی خود را نیز ایفا کنند؛ این اتفاق می‌تواند برای ‌سکوهای داخلی و همچنین ‌سکوهای خارجی بیفتد تا امکان فعالیت در کشور را داشته باشند. بنابراین در این سه لایه موانعی وجود دارد که باید رفع شود و فضای مجازی در کشور ما تبدیل به یک حوزه دارای کارکرد برای رشد و توسعه ملی شود.