صحبت های محمد لسانی در گفت و گو با جام جم

قدیم‌ترها گردهم‌آمدن کودکان و نوجوانان در هر محله و کوچه‌ای علاوه بر این‌که باعث نشاط و پویایی شهر می‌شد، این تعامل، مهارت‌های زندگی را به فرزندان می‌آموخت.

امروزه وسایل دیجیتال و بازی‌های رایانه‌ای تمرکز فرزندان را از دنیای واقعی به فضای‌مجازی کشانده و از میزان صرف وقت در اجتماع و تجربه لذت‌های ملموس برای آن‌ها کاسته است. رشد سریع فناوری و ابزار‌های هوشمند در چند دهه گذشته باعث شده تا بهره‌مندی از این تجهیزات به‌نوعی جزئی از فرهنگ رفتاری مردم شود، اما اهمیت این موضوع برای کودکان‌ونوجوانان دوچندان می‌شود چراکه آن‌ها در سن رشد و یادگیری مهارت‌های زندگی قرار دارند. با توجه به آینده‌سازی آنان و لزوم آموختن مهارت‌های مختلف و از سوی دیگر اهمیت سلامت جسمانی فرزندان بررسی استفاده از فضای‌مجازی در اولویت بررسی کارشناسان قرار گرفته است که در حوزه‌های مختلف به شناسایی نقاط ضعف و قوت این موضوع پرداخته‌اند.

خانگی و رسانه‌ای شدن فراغت

در راستای ضرورت آسیب‌شناسی استفاده فرزندان از بازی‌های رایانه‌ای و فضای‌مجازی، محمد لسانی، کارشناس سواد رسانه و فضای دیجیتال در گفتگو با جام‌جم درباره ریشه این موضوع اظهار می‌کند: «در این خصوص دو مسأله خانگی شدن و رسانه‌ای شدن فراغت حائز اهمیت است که باعث می‌شود استفاده از ابزار‌ها و محتوای رسانه‌ای در دوره اخیر افزایش یابد.»

وی ادامه می‌دهد: «در گذشته عواملی مانند بزرگ بودن جمعیت خانواده و گسترده بودن آن و همچنین وجود مؤلفه‌های محیطی مانند حیاط‌دار بودن خانه‌ها و وجود کوچه به‌عنوان محلی برای تجمع فرزندان باعث می‌شد تا کودک‌ونوجوان در تعامل با دیگران نیاز خود را رفع و اوقات‌فراغت خود را به این طریق پر کند.»

این کارشناس سواد رسانه و فضای دیجیتال یادآور می‌شود: «اما در دوره جدید با حذف این مؤلفه‌های کمکی یعنی ایجاد خانواده‌های کوچک و محیط فاقد حیاط و عملا محله‌های ناایمن به‌دلیل وجود محیط‌هایی که همسایه از همسایه بی‌خبر است و نمی‌توان دیگر به حضور فرزندان در کوچه اعتماد کرد، باعث می‌شود که همه از ابزار و محتوای رسانه استفاده بیشتر داشته باشند.»

کارکرد‌ها و کژکارکرد‌ها

لسانی درباره نقاط قوت و ضعف استفاده فرزندان از بازی‌های رایانه‌ای و فضای‌مجازی توضیح می‌دهد: «رسانه کارکرد و کژکارکرد دارد. سه کارکرد اصلی آموزش، اطلاع‌رسانی و تفریح و سرگرمی در اینجا مطرح می‌شود، بنابراین وقتی نگاه می‌کنیم کارکرد‌های بسیاری مفیدی در دوره کنونی ما دارد و مثلثی از ارتباط با دیگران، کسب‌وکار و سود مالی و اقتصادی و شادی‌بخشی را ایجاد می‌کند که اگر آگاهانه و با گزینش این بهره‌مندی انجام شود، بسیار خوب است.»

وی همچنین درباره کژکارکرد‌های این موضوع عنوان می‌کند: «عادات نادرست شخصی، محتوای نامناسب، سوءاستفاده کاربران و کلاهبرداری از آسیب‌های استفاده از رسانه و فضای‌مجازی است. این موارد بیشتر در حوزه استفاده نادرست ظهور پیدا می‌کند که شامل اعتیاد روانی در دسته‌بندی اعتیاد‌های رفتاری می‌شود. همچنین بحث محتوای ناسالم است که در حوزه دینی، عقیدتی، سیاسی و اخلاقی بروز و ظهور پیدا می‌کند و درنهایت شاهد افراد و کاربرانی هستیم که در حوزه‌های مختلف اقدام به سرقت اطلاعات و کلاهبرداری می‌کنند و باعث ایجاد مشکلاتی برای کاربر می‌شوند.»

این کارشناس رسانه و فضای‌مجازی خاطرنشان می‌کند: «مهم‌ترین مسأله در این حوزه بحث اثرات بر چشم است که باعث خستگی چشمی، ایجاد سندرم بینایی رایانه‌ای، خشکی و ایجاد چین‌وچروک دور چشم می‌شود. همچنین استفاده از ابزار دیجیتال می‌تواند باعث آسیب به ستون‌فقرات، اثرگذاری بر انحراف ستون‌فقرات و فاصله‌افتادن میان مهره‌ها به‌دلیل بدنشستن و جاگیری نامناسب شود و آسیب‌های جسمی دیگر به مغز، دست، تا حدی اثرات آریتمی قلبی و مواردی از این قبیل است.»

پسران آسیایی و بالاترین اعتیاد

وی درباره اثرات نامناسب روانی استفاده از گوشی تلفن‌همراه و سایر ابزار دیجیتال برای کودکان‌ونوجوانان عنوان می‌کند: «امروزه رشته روان‌شناسی سایبر ایجاد شده و جوانب مختلف اثرگذاری به ذهن و روان افراد را مورد بررسی قرار می‌دهد و نکته‌ای که در این میان مطرح می‌شود، بحث اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای است که امروزه به رسمیت شناخته شده و با توجه به آمار‌ها باید گفت که پسران آسیایی بالاترین نرخ اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای را دارند.»

این کارشناس رسانه و فضای مجازی درباره لایه‌بندی مسئولیت در مقابل کژکارکرد‌ها اظهار می‌کند: «مسئولیت این موضوع در وهله اول به خود فرد بازمی‌گردد. اگر فرد به سن خودکنترلی رسیده باشد، بالاترین مسئولیت را دارد. از کودکی و تا حدی نوجوانی افراد را آموزش می‌دهیم و، اما از دوره جوانی به بالا مسئولیت کامل در لایه فردی پررنگ می‌شود.» به گفته لسانی: «پس از لایه فردی لایه خانواده با نقش نظارت، حمایت و هدایت مطرح است که در این راستا باید گفت هرچند که در ممنوعیت و محدودیت رسانه‌ای نقش خانواده‌ها پررنگ است، اما حمایت رسانه‌ای در خانواده‌های ایرانی را بسیار کمرنگ داریم. حمایت و هدایت رسانه‌ای به سمت‌وسوی مناسب جهت در اختیار گذاشتن محتوا و ابزار مناسب برای فرزندان باید صورت گیرد.»