مصاحبه روزنامه جام جم با محمد لسانی با موضوع نسل زد

«نسل زد» تعبیری است که اولین بار در آمریکا مطرح شد و جزئی از نسل شناسی این جامعه محسوب می شود. بنابراین در مورد «نسل زد» اولین نکته ای که باید مورد توجه باشد این است که این نسل در نقاط مختلف جهان بنا بر فرهنگ و آداب و رسوم خود دارای مشخصه هایی است. بااین حال «نسل زد» به طورکلی چند ویژگی دارد. اول این که فناوری در آنها اثر می گذارد. برای همین می گوییم که هم گستره (تعداد افرادی که دخیل می شوند) و هم عمقی (افراد با چه عمقی درگیر می شوند) که فناوری به خورد این نسل می دهد باعث شکل گیری رفتارها، هویت ها و شخصیت هایی می شود. حالا وقتی در جامعه آمریکا از «نسل زد» صحبت می شود این موضوعات شدت بالایی دارد که از یک سو به اثرگذاری فناوری در شخصیت افراد و از سوی دیگر به شرایط فرهنگی و اجتماعی این جامعه ارتباط دارد. بنابراین به اعتقاد من، چیزی به عنوان «نسل زد» با مشخصه هایی که در نسخه آمریکایی می شناسیم در کشور ما عمومیت پیدا نکرده، ضمن این که چون اساسا جلوه های جدید مدرنیته در حال آزمایش شدن در آن جامعه است، زمان می برد تا این جلوه ها در نسل های ما نمود پیدا کند. پس این که عده ای در کشورمان بدون توجه به محیط و اقتضائات فرهنگی یک اصطلاح را از آن سوی دنیا برای این سوی دنیا استفاده می کنند نشان می دهد نگاه ها تقلیدی – ترجمه ای است نه بومی. 

به اعتقاد من اینها دهه هشتادی ها و نودی هایی هستند که دنبال هویت یابی اند. هویت یابی برای نوجوان مهم ترین دلیل وجود و استقلال است اما توجه کنید که چه در دوران کرونا و چه در زندگی آپارتمانی بسیاری از هویت ها از نوجوان سلب شده و درنتیجه آنها برای هویت یابی دست وپا می زنند. قبلا محله ها در شهرهای ما هویت داشتند اما وقتی هویت این محله ها و کوچه ها و با هم بودن ها از ما گرفته شد و در زندگی آپارتمان نشینی نگاه کردن ها به هم کم شد چطور نوجوان ما باید هویتش را پیدا کند؟ بخشی از هویت در تیم های ورزشی و فرهنگی شکل می گیرد اما از نظر من دو سال کرونا بزرگ ترین بحران هویت را ایجاد کرد، درنتیجه نوجوان ها و جوان ها شرکت در وضعیت هایی مثل تجمعات را به عنوان یک مولفه هویت یاب دنبال می کنند. نوجوان به اقتضای سن وسالش می طلبد که ماموریتی به او سپرده شود، درست مثل بازی های رایانه ای و موبایلی (که میان این گروه سنی محبوبیت دارد) که به افراد ماموریت هایی می سپارند و در ازای درست انجام دادنش پاداش هایی به آنها می دهند. بنابراین فضای نظام فرهنگی و تربیتی در جامعه ما باید بتواند برای نوجوان کارسپاری داشته باشد و اجازه دهد که آنها کارها را برعهده بگیرند و اجرا کنند. پس این طور جمع بندی می کنم که در دو سال کرونا و تغییر سبک زندگی، خلاهای هویت یابی به وجود آمد که الان دارد به شیوه هایی که می بینیم پر می شود.

اطلاق صفت به یک نسل، کار افراد بی دقت است، چون نسل ها فراز و فرود دارند، وضعیت شان در شهر و روستا متفاوت است، بالاشهر و پایین شهر با هم فرق دارند و…  پس ما تنوع را باید به رسمیت بشناسیم اما آنچه که ممکن است مد نظرعده ای باشد رفتارهای نابهنجار است که در هر جایی ممکن است اتفاق بیفتد. در روان شناسی اجتماعی، اصلی وجود دارد که می گوید افراد کاری را که در تنهایی انجام می دهند مساوی با کاری نیست که در جمع انجام می دهند. جمع انرژی ای دارد که باعث می شود افراد در آن کارهایی بکنند که اگر تنها باشند به هیچ وجه مرتکب آن نمی شوند. برای همین می بینید که مثلا در مورد هواداران فوتبال در کشوری مثل انگلیس که خودش را غربی و متمدن می داند وقتی در قالب جمع و گروه ظاهر می شوند رفتارهای خشن و نابهنجاری از آنها سر می زند به طوری که بیشترین دعواها و زدوخوردها و سرشکستن ها در آنجا اتفاق می افتد. پس جمع و هیجان وقتی کنار یکدیگر قرار بگیرند، ممکن است بدترین اتفاقات رخ دهد. بنابراین مهم این است که جلوی رفتار نابهنجار را بگیریم تا در افراد نهادینه نشود. نکته مهم درباره رفتارهای ناهنجار این است که وقتی فرد را از جمع جدا می کنیم به کارهایش فکر می کند و وقتی از فضای احساسی خارج می شود (چون به عنوان انسان یک موجود عقلانی است) می اندیشد و حتی دچار عذاب وجدان می شود. بنابراین به اعتقاد من بخشی از رفتارهای نابهنجار را باید در هیجان طلبی دنبال کنیم و بخش دیگر را در تقلید. در موضوع یادگیری اجتماعی بحث بر سر همین موضوع است افرادی که کارهای غلط دیگران به عنوان آوانگارد یا پیشروان را می بینند سعی در تقلید از آنها به عنوان آدم های «باحال» یا افراد «مورد توجه» دارند بدون فکرکردن به این که این رفتارها ممکن است به چه نتیجه ای منجر شود.

برای ترک یک رفتار بد باید از روشی استفاده کنیم که این رفتار را نهادینه کرده و چون مسیر نهادینه شدن، گروه وهیجان است باید دنبال این باشیم که چه فعالیت گروهی ای را ایجاد کنیم تا کنش هیجانی را ایجاد کند. به اعتقاد من، طراحی مسابقات ورزشی محله ای و دانش آموزی که برون داد هیجانی داشته باشد روش مفیدی است. رفتار گروهی فارغ از دنیای فناوری در خانواده، مدرسه و خارج از این دو محیط باید تقویت شود چون فناوری، فردیت را تشدید کرده به طوری که رفتار مبتنی بر کنش طبیعی که ارتباط چشمی و همدلانه داشته باشد به قهقرا رفته است، درحالی که ما به شور و شعور به صورت توامان نیاز داریم.

منبع خبر: جام جم