عاملی :بحران هویت نتیجه عدم سواد رسانه

در نشست «سواد مجازی در قلمرو دانش عمومی، تخصصی و اختصاصی»که روز  دوشنبه ۱۵ آبان ماه ۱۴۰۲ با حضور سعید رضا عاملی استاد ارتباطات دانشگاه تهران و عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی و علیرضا پویا عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما در دانشگاه صداوسیما برگزار شد.

عاملی در این نشست اظهار کرد: موضوع سواد مجازی و رسانه و سواد دو فضایی موضوعی است که ساده به نظر می‌رسد اما  از این بابت که این سواد دایره‌اش این گونه طرح شده که فرد بتواند استفاده بهینه از فضای مجازی کند و جنبه صیانت و بازدارندگی دارد، در این محیطی که تکثر اطلاعات وجود دارد داده‌های درست را انتخاب کند و در جایگاه درست، مفید و مؤثر قرار گیرد.

وی با تأکید بر مسئله سواد رسانه ای، ضرورت  یادگیری آن رااینطور  بیان کرد: در درجه اول ما  به سواد مجازی نیاز داریم زیرا با جهانی دو فضایی رو به رو هستیم و با فناوری‌های ارتباطی سر و کار داریم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با نقد نگاه ابزاری به فضای مجازی افزود: این دیدگاه درست نیست و چه بسا همین نگاه به سواد مجازی منجر شد که وزارت مخابرات سابق ما به وزارت اطلاعات و فناوری ارتباطات تبدیل شود، در صورتی که باید به وزارت اینترنت، فضای مجازی و عناوینی از این دست تغییر می یافت.

عضو شورای انقلاب فرهنگی هم چنین افزود  متأسفانه ما به درستی متوجه درک  زندگی در اکوسیستم نشده ایم. در گذشته ذهن انسان او را از جهان فیزیکی اش جدا می ساخت، بسیاری از آثار هنری اش را بوجود می آورد و منبع خلاقیت بود. اما امروزه ما با جهانی رو به رو هستیم که بسیاری از اعمالی که انسان انجام میدهد  مانند پرداخت، شرکت در کلاس درس و انواع بازی‌ها امروز دستگاه‌های پیشرفته بسیاری بوجود آمده اند که زندگی بشر به آنها گره خورده است. پس در واقع ما بسیاری از شئونات زندگی مان منتقل به فضای دوم شده است و باید معنای آن را بدانیم زیرا در آن زندگی میکنیم.

عاملی گفت: گسترش قلمرو دانش نیز یکی از دلایل دیگری است که این بحث را ضرورت میدهد از جمله علم پزشکی و پیشرفت های زیادی که در آن بوجود آمده است. همین طور در معماری، مهندسی، شهرسازی و … . بنابراین دانش در این قلمرو، بخصوص در بحث تعامل انسان با ماشین این مسئله را دارای اهمیت زیادی میداند و رشته‌های جدید تحت تأثیر فضای دوم می‌باشند. دلیل دیگر، شیوه تغییر حکمرانی کشور های مختلف با استفاده از فضای مجازی است. همه اینها باعث جهانی شدن قلمرو زندگی شده است و صنعتی بوجود آمده که انسان را فرا محلی کرده است. بنابراین در عصر ما به دلیل اینکه در دوره ای هستیم که اطلاعات گستردۀ بومی نشده و ناشناخته وجود دارد عدم فراگیری این سواد میتواند منجر به بحران هویت افراد بشود.

عضو شورای عالی فضای مجازی همچنین مواردی را در خصوص هوش مصنوعی مطرح نمود و به تبیین ضرورت آشنایی با آن پرداخت. 

علیرضا پویا عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما یکی دیگر از سخنرانان این نشست علمی‌ بود. او در پاسخ به این پرسش که اقتاضائات فراگیری این دانش در جامعه ایرانی به عنوان یک جامعه با ریشه‌های دینی و فرهنگی چگونه باید باشد، گفت: مسئله ای که من روی آن تأکید دارم، نگاه متفاوتی است و معتقدم در کشور باید این نگاه را به سواد رسانه ای داشته باشیم. این نگاه را در سه حوزه می‌توان مورد مطالعه قرار داد. حوزه اول حوزه عمومی است که با توجه به نام گذاری آن استفاده گسترده و همگانی از آن می‌شود. حوزه دوم حوزه تخصصی است که صاحب نظران در این حوزه بحث هایی را مطرح می‌کنند و اما حوزه سوم حوزه اختصاصی است که مربوط به فرهنگ، دین و … است و بنده چند سالی است که دغدغه این حوزه از سواد رسانه‌ای را دارم.

عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما افزود: به هر حال حوزه گسترده فضای مجازی و رسانه بخشی از آن به خدمات مربوط می‌شود. بحثی که بوجود می‌آید بحث روابط انسانی است. به عقیده بنده حدود چهل سال پیش در روابط انسان‌ها سطح کلانی از تغییرات رخ داده است که متأثر از همین فضا بوده و اینکه این روابط در چارچوب فضای رسانه ادامه پیدا کند باید معطوف به فرهنگ جوامع باشد. حوزه اختصاصی سواد رسانه قطعاً به فرهنگ جوامع باز می‌گردد چرا که وقتی سواد رسانه ای را بدون ارتباط با فرهنگ عمومی جوامع ترویج کنیم اتفاقات ناگواری پیش می آید که موجب آسیب رسیدن به آن می‌شود.

وی افزود: یکی از این اتفاقات نپذیرفتن آموزش این سواد است به این دلیل که با فرهنگ جامعه سازگار نیست و افراد علیه آن جبهه میگیرند. اتفاق دیگر این است آموزشی که بدون ارتباط با فرهنگ باشد افراد را از سبک زندگی اصیل آنها خارج می‌کند. تعبیری که در اینجا مهم است بومی سازی سواد رسانه ای است که فواید بسیاری برای فرهنگ جامعه نیز

بوجود می آورد و می‌تواند موجب پیشرفت آن شود. در مرحله بعد آموزش این دانش باید پیرامون افکار و اعتقادات جامعه باشد تا موتور محرکی از آن ایجاد شود و جامعه به سمت آن حرکت کند زیرا هنگامی احساسات و عواطف با آموزش همراه باشد نوعی اراده جمعی برای پذیرش و عمل بوجود می آید که کار را سرعت می‌بخشد. هنگامی‌که این بستر فراهم شد جامعه دارای یک تفکر انتقادی می‌گردد و پس از پخته شدن دیگر صرفاً منفعل و پذیرنده نیست بلکه ذهنش مدام درگیر تصمیم گیری درست و انتقاد است. در مقام عمل، این موارد در جامعه ما نیز باید پیاده شود و موجب بالا رفتن سطح سواد رسانه ای گردد.

در ادامه جلسه دکتر عاملی در پاسخ به پرسشی پیرامون بحث آموزش سواد رسانه ای در سطوح مختلف در برنامه ریزی نظام حکمرانی گفت: برای حرکت رو به جلو حتماً به آموزش سواد رسانه ای نیازمندیم اما مشکلی که وجود دارد این است که ما حتی وقتی می‌خواهیم بستر آموزش را فراهم کنیم از آسیب شروع میکنیم. چون وقتی کسی میخواهد در این حوزه فعالیت کند نشاط به خصوص و ذهن خلاقی دارد و حال ما اگر مدام بر روی آسیب ها تأکید داشته باشیم فرد را از بسیاری از پیشرفت ها باز می داریم. این مورد مطرح نیست که درمورد آسیب ها نباید چیزی گفت، خیر باید گفته شود ولی به اندازه، ما باید فرد را توانمند کنیم. طبق گفته‌های آقای پویا آن چیزی که برآیند اندیشمند شدن فرد است توانمندی تشخیص در فضای رسانه ای است. فرد باید بد و خوب را بفهمد، تشخیص دهد و انتخاب کند. ما باید شرایط را به گونه ای فراهم کنیم که افراد در این حوزه امکان پیشرفت داشته باشند. به عنوان کسی که دغدغه فرهنگی کشور را دارد میگویم که مهم ترین اتفاق این است که ما به لحاظ یادگیری، آموزش را باید از کودکستان شروع کنیم زیرا توان دریافت مغز کودک و جوان در آن دوره بسیار بیشتر و بهتر از دوره بزرگسالی و میان سالی است.

پویا نیز پیرامون بحث تفکر و آموزش خود را موافق این موضوع دانست و گفت: مسئله آموزش سواد رسانه ای را باید از سطوح ابتدایی جامعه شروع کنیم و آن را گسترش دهیم.

گفتنی است در پایان نیز سخنرانان به پرسش های اساتید و دانشجویان پاسخ دادند. نشست سواد مجازی در قلمرو دانش عمومی، تخصصی و اختصاصی به همت دانشکده ارتباطات و رسانه و با همکاری انجمن علمی این دانشکده برگزار شد.