پخش ویدیو

فکت چکر کیست؟

فکت چکر معادل راستی آزما یا صحت سنج در زبان فارسی می باشد. فکت چکر، بررسی‌کننده روایی و صحت اطلاعات با واقعیت می باشد.

فکت چکر باید دارای توانایی های خاص باشد:
🔶🔸🔶تفکر سطح بالا (کنترل شناخت و فراشناخت {اصول و قواعد مستولی بر ذهن} برای عدم تأثیرپذیری از جنبه های گرایشی و بینشی پیام
🔶🔸🔶 مهارت های یافتن و بازیابی اطلاعات
🔶🔸🔶ردیابی ردپای دیجیتال محتوای فیک و فیک ساز/سازان (منبع اطلاعات جعلی)

فکت چکر می تواند با تصحیح اطلاعات، باور عمومی را نسبت به موضوع روشن و شفاف کند. راستی آزمایان می‌دانند که بررسی چرایی اشتباهات، اعم از عمدی یا تصادفی بودن آنها، و توضیح فرآیندهای پشت خطاها، حیاتی و آموزش پذیر است. بر این اساس فکت چکر ها به خوبی با سرعت انتشار خبر نادرست آشنا هستند و روش هایی که در آن اطلاعات می توانند دستکاری شوند را به خوبی می شناسند. از سوی دیگر با شناخت نسبی با جامعه هدف نسبت به چسبندگی اطلاعات در ذهن مخاطبان نیز به یک برآورد شهودی رسیده اند. شیوع کرونا در جهان باعث همه‌گیری اطلاعات نادرست، احساسات ملتهب و توطئه پنداری گسترده ای شد و زمینه اجتماعی را برای ورود روزنامه نگاران، فعالان فرهنگی و اجتماعی، اساتید و دانشجویان فراهم کرد تا در قالب فکت چکر یا راستی آزما به صحبت سنجی خبر بپردازند.

 

فکت چکر کیست و چه می کند؟

در میان انبوه فواید فضای مجازی اما گسترش اطلاعات نادرست و فریبکاری (misinformationand hoaxes) به خصوص با اتکا بر رسانه های اجتماعی در حال افزایش می باشد. پیش از این روزنامه نگاران در برابر مسائل بزرگ و چندبعدی از روزنامه نگاری تحقیقی و دقیق (investigative and precision journalism) بهره می بردند و نتایج تلاش های خود را در رسانه های بزرگ منتشر می کردند. اما در فضای گسترده سایبری دیگر آن سنت های قبلی حاکم و البته کارا نیست. {هر چند بنای اصلی جریان های امروزین بر روی دوش تخصص های بنیادین گذشته باشد.}

اَشکال جدید داستان سرایی (storytelling) با جذابیت های چند رسانه ای، جعل عمیق (deepfake) و انواع تولید و تحریف عمدی پیام (disinformation) منجر به اغتشاش اطلاعاتی شود که روزنامه نگاری نوین را ملزم به بهره گیری از ابزار، روش و نیروی انسانی خاص می کند.

فکت چکینگ و راستی آزمایی سعی در پالایش محیط اطلاعاتی از هرگونه گمراهسازی عمدی و سهوی دارد تا از حوزه عاطفی، شناختی و رفتاری کاربران محافظت کرده و نسبت به فریفته شدن آنان از سوی جریان های سوءاستفاده گر، منفعت طلب یا هیجان طلب و حتی شوخ داخلی و خارجی جلوگیری کند. فکت چک یا صحت سنجی عبارت است از انجام تمام فرآیندهای لازم برای تعیین اینکه آیا یک خبر (یا بخشی از اطلاعات) با واقعیت مطابقت دارد یا دستکاری شده است یا کاملا نادرست است. (1)

  • به قلم محمد لسانی

فیک نیوز چیست؟

فیک نیوز یا اخبار جعلی، نوعی از خبر است که بدون داشتن هیچ مدرک و سند معتبری در رسانه‌های مختلف از جمله شبکه‌های مجازی منتشر می‌شود و خیلی از افراد، آن را به عنوان یک خبر معتبر می‌بینند و باور می‌کنند.

چگونه فکت چک کنیم؟

برای شیوه فکت چک و راستی آزمایی اطلاعات، روش های گوناگونی وجود دارد. روش های حرفه ای که بیشتر برای متخصصان با استفاده از ابزارهای فنی ممکن است و شیوه های عمومی که می تواند تمام کاربران را در بر بگیرد. در این مجال قصد داریم به شیوه های اولیه و عمومی بپردازیم تا همه مخاطبان بتوانند از آن استفاده کنند.

🔶🔸🔶 1- شک داشته باشید: قبل از اشتراک گذاری بررسی کنید. شواهد و مدارک را چک کنید و به دنبال تاییدهایی برای اطمینان از درستی اطلاعات پیش رویتان باشید

🔶🔸🔶  2-  از خودتان سوال کنید: چه کسی این مطلب را تولید کرده است؟ او از کجا می دانسته؟ چه چیزی او را به منبع معتبری تبدیل می کند؟ آیا روایت او مغرضانه است و فقط یک طرف بحث را نشان می دهد یا منصفانه و جامع است؟ چه چیزی را نمی دانم؟ چه حقایقی از قلم افتاده است؟ آیا سایر منابع موثق، این مطلب را به چالش می کشد یا نه؟

🔶🔸🔶 3- آیا منبع مطلب درج شده است؟ اگر آری پس به منبع اصلی بروید و هویت و نظرات و پیشینه آن را بررسی کنید.

🔶🔸🔶 4- به سوگیری های شناختی آشنا باشید چرا که آنها از درون به شما دستور می دهند و شما را به اشتباه می اندازند.

🔶🔸🔶 5- آیا اطلاعات باعث عصبانیت و یا خوشحالی شما می شود؟ شاید به این دلیل است که عامدانه برای سوء استفاده از احساسات شما تولید شده است!

🔶🔸🔶 6- حواستان به ترغیب کننده های متنی باشد. رایج ترین کدهای شناخت اطلاعات جعلی عبارت است از:

.:::   نام ها، عنوان ها، مکان ها
.:::   آمار
.:::   ارجاع به زمان، مسافت، تاریخ، فصل
.:::    استدلال یا روایتی که شواهد بیرونی دارد
.:::   حقایق و مسلمات تاریخی

🔶🔸🔶 7- مراقب کلمات خاص و برجسته باشد. قید ها و تأکیدها به شما جهت می دهند. مانند “فقط”، “اول”، “بیشترین/کمترین” و …

🔶🔸🔶 8- با دیتابیس ها و پایگاه های داده آشنا باشید. تجمیع اطلاعات در جاهای گوناگون صورت می گیرد مثلا اطلاعات ثبت شرکتی در پایگاه روزنامه رسمی ثبت و قابل مراجعه عمومی است.

🔶🔸🔶 9- به جای ارسال عمومی یک مطلب ابتدا به متخصص یا فرد معتبری که می شناسید بفرستید و از او تأیید بگیرید.

🔶🔸🔶 10-گوگل کنید: بخشی از متن را “جستجوی دقیق” کنید یا اگر عکس است در بخش تصاویر گوگل آن را جستجوی معکوس کنید. اگر فیلم است می توانید با پرینت اسکرین از بخش مهم آن از قابلیت سرچ معکوس عکس گوگل استفاده کنید.

  • به قلم محمد لسانی